जिबा लामिछाने:
ईस्टोनिया र लिथ्वानियाजस्तै लाट्भियाको पनि छिमेकी राष्ट्र रुससँग सहज सम्बन्ध छैन । सन् २००४ देखि लाट्भियाले युरोपियन युनियन र नाटो सन्धि संगठनमा प्रवेश गरेपछि त यो सम्बन्ध अझै चिसिन पुगेको छ । लाट्भियनहरु रुसलाई अझै साम्राज्यवादी देशकै कोटिमा राखेर हेर्ने गर्छन् । छिमेकी देश नेपाल, पाकिस्तान, श्रीलंका, भूटान, बंगलादेश लगायतसंग गर्ने व्यवहारका कारण जसरी भारत आलोचित छ, उसैगरी युक्रेन, जजिर्या र छिमेकका ससाना गणराज्यहरुसँग रुसको सम्बन्ध पनि उस्तै छ । मेरो सानो छोरा यसलाई सबैतिर देखिने ‘स्मल कन्ट्री सिन्ड्रोम’ भन्ने नाम दिएर मलाई जिस्काउदै थियो ।
तर यहाँ चाहिँ सम्बन्ध चिसिनुमा साना देशहरुको ब्यबहारमा नै केहि खोट भए झैँ लाग्यो । स्टालिनको समयमा भएका ज्यादतीलाई कारण बनाएर रुस र रुसी जनतासँग अहिले दुश्मनी गर्नु कति उचित हो ? यो त पोहोर मरिन सासु, अहिले आए आँसु भन्ने नेपाली उखान जस्तै भयो । आखिर स्टालिनको त्यो क्रूर शासनकालमा रुस आफैं पनि पीडित एक संघिय गणराज्य थियो । इतिहासको कुनै कालखण्डमा भएका गल्तीको सजाय अहिलेका निर्दोष पुस्ताले भोग्नु जरुरी छैन । खाटा बसिसकेको घाउ कोट्याएर सिंगो देशसँग वैरभाव राख्ने हो भने कुनै जमानामा प्राय: संसारभरिका मानिसहरुलाई दास बनाएर एकछत्र शासन गर्ने बेलायत, स्पेन,पोर्चुगल,फ्रान्स जस्ता देशको हालत अहिले के हुन्थ्यो होला ? अमेरिकाले जापानमा बम हानेर देश तहसनहस बनाइदियो । जनधनको क्षति हिसाव गरेर साध्य छैन । तर तिनै जापानी अमेरिकीले बनाइदिएको संविधान शिरमा राखेर देशको श्रीवृद्धिमा दिनरात नभनी विकासलाई अन्तरीक्षदेखि समुद्रको पिँधसम्म पुर्याइरहेका छन् ।
लाट्भियनहरुले अन्य भाषा बोल्ने आफ्ना नागरिकलाई गर्ने ब्यबहार उदेक लाग्दो छ ! लाट्भियन भाषा लेख्न नसक्ने आफ्ना तिन लाख बिस हजार रुसी, बेलारुसी, युक्रेनी र पोलिश मूलका नागरिकहरुलाई सोभियत संघको बिसर्जन भएको २२ वर्ष बितिसक्दा पनि लाट्भियाको अनागरिक दर्जा दिएर राखेका छन । रुसी लगायत अन्य भाषा बोल्ने यहाँका नागरिकहरुले लाट्भियाको नागरिकता प्राप्त गर्न लाट्भियन भाषाको परीक्षा अनिवार्य गरिएको छ । सोभियत संघ हुँदा रुसी भाषा राष्ट्र भाषा भएकाले पुरानो पुस्ताका मानिसहरुले लाट्भियन भाषा जान्नु आवश्यक थिएन । तीन पटकसम्म लाट्भियन भाषाको परीक्षा पास गर्न नसक्नेहरुलाई सधैँका लागि अनागरिक (नन–सिटिजन्स अफ लाटभिया) भन्ने कार्ड भिराइन्छ । सो कार्ड पाउने मानिसहरुले लाट्भियामा बस्न पाउने भएता पनि मताधिकार र युरोप आदि देशहरुमा लाट्भियनहरुझैँ स्वतन्त्र घुमफिर गर्न भने नपाउने रहेछन ।
लाट्भियाको कुल जनसंख्याको झन्डै एक तिहाई रसियन भाषा बोल्ने नागरिक भएपनि सन् २००४ देखि सबै विद्यालयहरुमा रसियन भाषा पढाउन प्रतिबन्ध लगाइएको छ । मानव अधिकारको राग अलापेर नथाक्ने युरोपियन युनियनका राष्ट्रहरु आफ्नो एक सदस्य राष्ट्रले आफ्नै नागरिकहरुप्रति गरिरहेको यो विभेदकारी र अन्यायपूर्ण कानुनलाई मुकदर्शक भएर हेरिरहेका छन । अल्पविकसित देशहरुमा मानवअधिकारको लाठे रोपाइँ गर्ने युरोपेलीहरु लात्भियाको विषयमा बत्तीमुनिको अँध्यारोको व्यवहार देखाइरहेका छन् ।
अरु भाषा बोल्ने आफ्नै नागरिकलाई यस्तो विभेद गरे पनि लाट्भियन मूलका गैरआवासीय नागरिकलाई भने उनीहरु निक्कै सम्मान गर्दा रहेछन् । लाट्भियन मूलकी क्यानेडियन नागरिक भाईरा भाईक फ्रेईबेर्गालाई लाट्भियाको संसद सेईंमले दुई पदावधिसम्म (सन् १९९९ देखि २००७) राष्ट्रप्रमुख बनाएको थियो ।
रिगा एयरपोर्टबाट होटेलसम्म आउँदा चढेको ट्याक्सी ड्राइभर लाटिस युवकसँग मैले यस विषयमा केही बेर बहस गरेँ । उसको तर्क थियो– हाम्रो देशको नागरिक हुने हो भने यहाँको भाषा नजानी कसरी ऊ यहाँको नागरिक बन्न सक्छ ? अर्को कुरा रसियनहरु बिस्तारबादी भएकोले हामी उनीहरुलाई मन पराउदैनौं ।
के कारणले हो बुझ्न सकिनँ, यहाँको स्थानीय मुद्रा ‘लाट’ स्टर्लिङ पाउण्डभन्दा पनि भारी रहेछ । युएस डलरसँग तुलना गर्दा दोब्बरभन्दा पनि महँगो । एयरपोर्टमा १०० डलर साट्दा ४६ लाट हात पर्यो । आम मानिसहरुको औसत आय त्यति माथि नरहे पनि हरेक वस्तुको बजार भाउ चाहिँ चर्कै जस्तो लाग्यो । पेट्रोल प्रति लिटर २ डलर पर्दो रहेछ । रुसमा भन्दा ठीक दोब्बर ।
